Uzaya Giden Ilk Canli

Yazının başlığı çoğunuz için belki biraz yabancı gelebilir. Aranızda bilenler var farkındayız ama bilmeyenler için söyleyelim; Laika, sıradan bir sokak köpeğinin adıdır aslında.

Bu hali ile çok bir şey ifade etmiyor gibi görülebilir ancak, aynı sokak köpeği, Dünya yörüngesine çıkan ve orada ölen ilk canlının da ta kendisidir dersek, işte o zaman anlatacak çok şeyimiz olacak demektir.

Sovyetler Birliğinin (SSCB / Bugünkü Rusya) uzaya gönderdiği ilk uydu olma özelliği taşıyan ve Dünya’ya ilettiği o meşhur “bip bip” sinyalleri ile tüm dünyada kesin bir başarının simgesi haline gelen Sputnik 1 görevinin hemen ardından Nikita Kruşçev, Ekim Devrimi’nin 40. Yılı onuruna yeni bir uzay zaferi için mühendislerine baskı yapmaya başlamıştı bile.

Bu acil beklenti ile Sovyet mühendisler, ellerinde bulunan taslak halindeki planlara başvurarak projeyi Kasım ayına alelacele yetiştirmeye çalıştılar. Uzun süredir düşündükleri uzaya bir köpek gönderilmesi fikri bu proje ile hayata geçirilmek isteniyordu. Amaç, canlı bir organizmanın Dünya yörüngesinde hayatta kalıp kalamayacağını sınamaktı bir bakıma.

Bu amaçla Laika isimli sokak köpeği diğer iki köpekle birlikte bulundu ve çalışmalar jet hızıyla başlatıldı. Köpekler, normal bir kozmonata uygulanan bir çok teste tabi tutuldular önce: Santrifüj kuvvet ve roket kalkış seslerini taklit eden makine testleri, nabız kontrolleri, 20 gün boyunca boyutu giderek küçülen kafeslerde tutulma vs…

Tüm bu testlerin ardından ihale Laika’ya kaldı ve kahramanımız kalkıştan üç gün önce uzay aracına yerleştirildi. 3 kasım 1957 tarihinde Sputnik-2 adı altında uzaya fırlatılan R-7 roketinde, kalkıştan birkaç saat sonra taşıyıcı roket ile Laika’nın bulunduğu bölme ayrıldı. Bu sırasında oluşan bir arıza sebebi ile köpeğin içerisinde bulunduğu bölme aşırı ısınmaya başladı ve kahramanımız maalesef yaşamını yitirdi.

Buna rağmen bilim insanları canlı organizmaların Dünya yörüngesinde ve yerçekimsiz ortamda hayatta kalabileceğini acı bir deneyimle de olsa öğrenmiş oldu. Deney, daha sonra Yuri Gagarin ve Sovyetler Birliği’nin Vostok 1 zaferi için çok önemli bir referans olmayı başardı. Bu yönü ile, deney Laika’nın canına malolmuşsa da, başarılı olmuştu diyebiliriz hani.

Rusya 2008 yılında biraz geç de olsa Laika için bir anıt açılışı gerçekleştirdi ve ayrıca Nasa’nın Mars Exploration Rover görevindeki toprak inceleme hedefine “Laika” adı verildi.

Her ne kadar yaptığı ve maruz kaldığı şeylerle ilgili pek bir fikir sahibi olamamış olsa da farkında olmadan insanlığın uzay çağındaki ilerlemesinde çok ciddi bir kilometre taşı olarak yer edinen Laika isimli köpeği bizde bu vesile ile bir kez daha hatırlamış ve anmış olalım.

Hazırlayan: Sinan Duygulu

https://www.haytap.org/tr/uzaya-giden-lk-canl-layka-anld

Uzaya Giden İlk Canlı ’’Layka’’ Anıldı

Layka adı verilen sokak köpeği, bundan 50 yıl önce Sovyet kapsülüyle uzaya çıkan ilk “dünyalı” oldu ve insanoğluna yıldızlara giden yolu hayatı pahasına açtı.

Moskova sokaklarında başıboş gezen köpeklerin arasından seçilen ve “Layka” adı takılan “fox terrier” cinsi dişi köpek, kalp ritmini, kan basıncını ve nefesini ölçecek sensörlerle donatılmış bir giysi giydirilerek uzay kapsülünde kameranın karşısına oturtuldu ve dönüşü olmayan bir yolculuğa uğurlandı.

Resmi açıklamalara göre, “Layka” 1600 km irtifada yörüngeye oturan kapsülde görevini hakkıyla yerine getirdi. Ancak hayvancağızın son demlerinin nasıl geçtiği belli değildi. Bazıları, köpeğin son yemine katılan zehirle huzur içinde sonsuz uykuya daldığını söylüyor, bazıları ise “Layka”nın kapsülde oksijen bittiği için öldüğünü iddia ediyordu. Velhasıl, “Layka”nın hayatının nasıl sona erdiği belli değildi.

“Layka”nın akıbetini öğrenmek için 45 yıl beklemek gerekti. 2002 yılında ABD’de düzenlenen bir uzay konferansında, o dönemdeki Sovyet uzay çalışmalarının önde gelen isimlerinden Dimitri Malaşenkov, “Layka”nın füzenin fırlatılışıyla ortaya çıkan rahatsızlık ve acılar sonucu birkaç saat içinde öldüğünü açıkladı. Müthiş gürültü ve sarsıntının serseme çevirdiği hayvanın kalbi yerinden fırlayacakmış gibi normalden üç kat fazla çarpıyordu... Neden sonra gürültü kesilip kapsül sessizliğe gömülünce “Layka” huzura kavuşmuştu, ama çok geçmeden bu kez aşılması imkansız teknik problemler baş gösterecekti.

Kapsülün ısı kalkanı fırlatılış esnasında zarar görmüştü. 4 saat geçtikten sonra kapsül içindeki sıcaklık 15 derece olması gerekirken, 41 dereceye fırlamıştı ve termometrenin civası durmadan yükseliyordu. “Layka”, uzay yolculuğuna başladıktan 5 saat sonra hiçbir hayat belirtisi vermiyordu.

Uzaya çıkan ilk canlı olarak tarihe geçen dişi köpeğe mezar olan kapsül, 14 Ağustos 1958’e kadar Dünya’nın tepesinde dolandı durdu ve nihayet o gün atmosferin yoğun katmanlarında yok oldu.

“Layka”nın katıldığı uzay yolculuğundan elde edilen bilgiler, daha sonra uzaya gönderilen köpeklerin salimen geri getirilmesine imkan sağladı.

Yuri Gagarin de 12 Nisan 1961’de uzaya çıkan ilk insan oldu.

http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/424739.asp#storyContinues

We remember Laika, who on this day in 1957 was sent into space to die.The Moscow street dog was the first earthling sent into orbit, but she was never meant to return to Earth. Several hours after launch she died horrifically from panic and overheating.We remember Laika and all the innocent victims of animal experimentation.

Uzaya gönderilen ilk canlı olan Laika'nın hikayesini öğrenelim. 1957'de 3 yaşındayken Moskova sokaklarından alınan Laika, uzaya çıkan ve dünyanın yörüngesinde dönen ilk hayvan oldu. O andan sonra çocuk kitaplarında ve filmlerinde yer aldı ve bilim ve popüler kültürün önemli bir parçası oldu. Aynı zamanda insanların hayvanlar üzerinde etik araştırmalar yürütmesi gerektiğinin net bir hatırlatıcısı haline geldi.

Uzaya giden köpek Laika

Amerikalılar uzay araştırmaları için maymunları tercih ederken Sovyet Ruslar kendi denekleri olarak köpekleri kullandı. Fare, sıçan, sinek ve hatta bir kaplumbağa ile test yaptıktan sonra nihayet köpekte karar verdiler. Bunun nedeni Sovyetlerin köpeklerin uzun süre hareketsizliğe daha iyi dayandığına inanmasıydı. Ayrıca Moskova sokaklarından sokak köpeği kaçırmak maymunları yakalamaktan çok daha kolaydı. İnsanlar bir köpekle bir meyve sineği veya fareden daha fazla duygusal bağ kuracağından bir köpek ayrıca uluslararası ilgi de görecekti. Hatta isimleri bile vardı ve büyük kalkıştan önce radyo yayınlarında bahsedilecekti. Bu kararı pekiştiren şeyse Ivan Pavlov'un (Pavlov'un köpekleri) köpek fizyolojisine yönelik öncü çalışması olmuştu.

Uzay görevi için toplamda üç köpek eğitildi: 5 kg ağırlığında husky spitz karışımı olan dişi Laika, bir yedek köpek ve bir kontrol köpeği. Her üç köpek de dişiydi, çünkü erkek meslektaşlarının aksine, idrar yapmak için bacaklarını kaldırmaları gerekmiyordu ve daha küçük olduklarından kapsülde daha az yer kaplayacaklardı.

Eğitim başlar

Köpeklerle eğitim planlanan fırlatmadan haftalar önce başladı. Giderek daha küçük kafeslerde tutulan köpekler beslenme jeli alıyordu. Kalp atışlarını, kan basıncını ve solunum hızlarını izlemek için köpeklere cerrahi yöntemle verici takıldı. Uçuş koşullarını ve g-kuvvetini canlandırmak ve tepkilerini değerlendirmek için büyük bir santrifüjde döndürüldüler.

Ayrıca dışkılarını toplamak için köpeklere bir cihaz takıldı. Böylece dışkılamaları duruyor ve ardından müshil veriliyordu. Nihayetinde tüm köpeklerin uzay performansı arttı, bununla birlikte durumları kötüye gitti. Haftalar süren testlerden sonra bilim adamlarından Vladimir Yazdovsky, Laika için güzel bir şey yapmayı isteyerek onu çocuklarla oynaması için eve götürdü.

Bir intihar görevi

Laika büyük uçuştan üç gün önce kapsülüne yerleştirildi. Sıcak kalması için bir ısıtıcı bağlandı ve 24 saat gözetim altında tutuldu. Kapsülde, hava koşullarının sabit kalması için bir oksijen jeneratörüne ek olarak karbondioksit emici cihaz vardı.

Ayrıca sıcaklığı 15°C civarında tutmak için kullanılan otomatik bir fan da bulunuyordu. Laika, dönmesi veya hareket etmesini engellemek için zincirlendi. Acele ediliyor olması ve mevcut teknolojinin eksikliği nedeniyle henüz bir uzay aracını yörüngeden başarıyla Dünya'ya döndürmenin yolu yoktu. Bu yüzden Laika en başından beri bir intihar görevine gönderiliyordu. Uzaya gidecek ilk canlı planlanandan dört gün önce 3 Kasım'da Sputnik 2 ile fırlatıldı.

Ölümü

Kalkış sırasında Laika'nın kalp atış hızı normal dinlenme seviyesinin üç katına çıktı. Santrifüj test verilerine kıyasla nabzının uzayda düşmesi çok daha uzun sürdü. Bu göz önüne alındığında, köpek önemli düzeyde stres altındaydı. Öyle ki Laika'nın kalp atış hızı uzayda geçirdiği üç saatten sonra bile dakikada 102 atımdı.

Strese ek olarak kapsülün ısı yalıtımı da uçuş sırasında gevşemişti. Güneş ışınlarından korunamayan kapsülün içindeki sıcaklık 40°C'ye yükseldi. Dünya'yı dokuz kez turladığı beş saatten sonra Laika'nın uydusundan bir daha sinyal alınmadı. Stres ve aşırı ısınma ölmesine neden olmuştu.

Radyodan yalanlar

Görev bir başarı ve bir başarısızlıktı. Evet, bir canlıyı yörüngeye göndererek uzaya ilk çıkaran Sovyetlerdi ancak bu canlı fırlatıldıktan kısa bir süre sonra acı bir şekilde ölmüştü. Sovyetler günlerce radyodan köpeğin hala hayatta ve iyi durumda olduğunu yayınladı.

Daha sonra Laika'nın yedi gün uzayda hayatta kaldığı ve oksijen yoksunluğu nedeniyle ağrısız bir şekilde öldüğü bildirildi. Resmi belgelerde köpeğin Dünya'ya dönüşte yaşayacağı acı verici ölümü önlemek için jelatin bazlı yemeğine kasıtlı olarak yerleştirilen zehri yedikten sonra vefat ettiği kaydedildi.

Laika için yürüyüş

Uygun bir geri dönüş stratejisi olmadan 2.570 kez dünya yörüngesinde dönen Sputnik II 1958'de dünyanın üst atmosferine yeniden girdi ve Laika'nın kalıntıları uyduyla birlikte parçalandı. Laika'nın bilimsel amaçla bilerek feda edilmesi birçok hayvan testi tartışmasının başlamasına yol açtı. Zamanın hayvan etiği bilinci bugünkü düzeyde olmasa da, New York'ta Birleşmiş Milletler önünde yapılan bir yürüyüş dahil olmak üzere dünya çapında çok sayıda protesto düzenlendi.

Hikayesiyle Laika ikili kimliğe sahip bilimsel bir ikondur. Hem insanlı uzay uçuşunun önünü açmaya yardımcı olurken hem de hayvan testleri hakkında önemli soruları beraberinde getirdi. Hayvan testlerinin etiği her zaman tartışmalı bir konu olacak, ancak bu testler olmadan tıp, hastalık kontrolü, cerrahi yöntemler ve aşılamadaki ilerlemeler sağlanamazdı. Bilim adamları hayvanlara mümkün olan en saygılı şekilde davranma sorumluluğu taşıyor ve Laika'nın hikayesi, bilimi ilerletmek için kurban edilen hayvanların ödediği bedele dair uyarıcı ve açıklayıcı bir hikaye olmaya devam ediyor.

Benzer Yazılar