Vacip Ve Farz Farkı
Farz ve vacip eğer değişik durumlarda ve özellikle ayrı (birlikte değil) bir şekilde kullanılırsa, kesinlik ve belirleme anlamına gelir[1] ve ıstılahtaki manası ise mütealliklerinin zorunlu olmasıdır. Ama bu iki kelime arasında bir farkın olduğu bazı lügat kitaplarında zikredilmiştir. Farz ve vacip arasındaki fark, farzın belirleyicinin belirlemesi ile olması, vacibin ise belirleme olmaksızın olabilmesidir; örneğin nimet verene[2] teşekkür etmek gibi aklî bir yargı kabilinden olabilmesidir. Bundan dolayı, bu iki arasındaki ilişki mutlak genel ve özel ilişkisidir;[3] yani her farz vaciptir ama her vacip (Allah’ın belirlemesi anlamında) farz değildir.
[1] Karaşi, Seyit Ali Ekber, Kamus-i Kur’an, c. 5, s. 161, Daru’l-Kütübi’l-İslamiye, Tahran, 1412 k.
[2] Akıl, insanın kendisine nimet veren kimseye teşekkür etmesine hükmeder.
[3] Kamus-i Kur’an, c. 2, s. 162.
Vacip Nedir Ve Kaça Ayrılır? Vacip İbadetler Nelerdir Ve Farz İle Vacip Farkı
Vacip kavramı konusunda İslam alimleri ve İslam mezhepleri arasında bazı görüş farklılıkları bulunsa da vacip konusunda Hanefi mezhebinin yaklaşımı şöyledir: Hanefi mezhebine göre vacip ikiye ayrılmaktadır:
Kat'i bir delile yakın derecede kovvetli görünen zanni bir delille sabit olan vacip
Zanni delil olan haber-i vahid ile sabit olan vacip
Bunun yanında değişik görüş ve yaklaşımlar nedeniyle vacip birçok türlere ayrılmıştır. Bunları da şöyle sıralamak mümkündür:
Vakte bağlı olan vacip: Bu gruba giren vacipler belli vakitlerin girmesi halinde yerine getirilmesi gereken vaciplerdir.
Vakte bağlı olmayan vacipler: Herhangi bir sebeple, yani zorunlu haller nedeniyle sonraya bırakılan vaciplerdir. Bilinen en yaygın örneği ise Ramazan ayı içerisinde tutulamayan orucun bir kimsenin üzerine vacip olması ve sonradan bu orucun tutulmasıdır.
Muhayyen Vacip: Bu vacip yapılması zorunlu olan, kesin emir olan şeylerdir. Örneğin, borcunu ödemek ya da zekat vermek gibi.
Muhayyer Vacip: Bu vacip türü ise vacibe denk seçeneklerin sunulması şeklindedir. Örneğin; yeminini bozan kişinin köle azad etmesi gibi.
Miktarı ve sınırı belli olan vacipler: Burada anlatılmak istenen aslında farz olan her şeyin miktar ve sınırı belli olan vaciplerden olmasıdır.
Miktarı ve sınırı belli olmayan vacipler: Burada kişilere tanınmış bir miktar serbesti söz konusudur. Örneğin; mahkemenin nafaka miktarını tayindeki serbestisi buna örnektir.
Ayni vacip: Başkalarının yapması ile kişinin üzerinde vacip yükümlülüğünün kalkması şeklindeki vacip türüdür.
Kifai Vacip: Tüm topluma emredilen ve fakat bir grubun yerine getirilmesi ile yükümlülüğün kalktığı vacip türüdür. Örneğin; kişinin cenaze namazının kılınması toplum için vaciptir. Bir kaç kişinin bu namazı kılması ile toplum üzerindeki bu vacip yükümlülüğü kalkmış olur.
Vacip İbadetler Nelerdir?
Vacip ibadetlere bazı örnekler vererek açıklamak gerekirse, bu vacip ibadetlerden bazıları şöyledir:
Adak adanmışsa o adağın yerine getirilmesi artık vacip olmuştur.
Nafile namaza başlayan kimseye artık o namazı bitirmek vacip olur.
Namaz kılınırken son oturuşunda "Ettehiyyatü"yü okumak vaciptir.
Namaz kılarken zammı sureden önce Fatiha Suresini okumak vaciptir.
Namaz kılarken farzlarını sırasıyla ve geciktirmeden kılmak vaciptir.
Farz İle Vacip Farkları
İslamiyet'e göre Kuran' da kesin delille yani açıkça bildirilmiş olan ve söz birliği ile anlaşılmış emirlere "farz" denir. Bunun yanında Kuran'da şüpheli delil yani diğer bir anlatımla açık olmayarak bildirilmiş ya da sahabinin bildirmesi ile aktarılmış olan emirlerin tümüne de "vacip" denir.
Kaynak: TDV İslam Ansiklopedisi, Diyanet