Yeni doğan bebeklerde ise görülen bu hastalıklardan biri de dudak ve damaklar ile ilgili yarık sorunlarıdır.
Dudak yarığı (Cleft lip) halk dilinde “Tavşan dudak”, "Kurt ağızı“ olarak bilinen doğumsal bir anomalidir. Damak-dudak yarığı; anne karnında yüzün gelişimi sırasında birleşmesi gereken parçaların eksik birleşmesi veya hiç birleşememesi sonucu oluşan hastalıklardır.
Türkiye'de yaklaşık her doğumda 1 sıklığında görülen bu hastalık, sıklıkla dudakta, damakta ve burun deliklerinde ayrışma şeklinde (tavşan dudağı görünümü) kendini gösterir. Hafif tipte olabileceği gibi tüm yüzü etkileyen ağır tipleri de görülebilir.
Damak ve dudak yarığının ve beraberindeki burun yapısı bozukluklarının derecesine göre cerrahi tedaviler, çocuğun gelişimi sürecinde 3 aylık iken başlar 18 yaşına kadar birkaç seansta tamamlanmaktadır.
Damak - dudak yarıkları hafif bir şekilde olabildiği gibi yüzün bir kısmını etkileyen damak ve dudağın tamamen ayrık kaldığı ağır tiplere kadar çeşitli formlarda görülebilir. Dudağın aşırı etkilendiği durumlarda genellikle burun yapısı da etkilenir. Damağın etkilenme özelliğine göre dişlerin gelişiminde sorunlar sıklıkla görülmektedir.
Dudak yarığı için genellikle 3 aylık olması, damak yarığı onarımı için 9 aylık olması beklenir; ancak bu aşamada diş hekimliğinin desteği ile hazırlanan damak apareyleri ile bebeğin beslenmesi ve yarığın bir miktar küçültülmesi sağlanabilir. Bu apereylerin burun gelişimine de destek olması sağlanabilir.
Bebekler genellikle düşük ağırlıkta olsalar da anne sütü ve uygun standart formülle mamalarda ağızdan beslenerek ameliyat için uygun kilolara ulaştırılmaları gerekir. Dudak yarıklarında beslenme daha kolay olduğu halde, damak yarıklarında gıdanın burun boşluğuna kolay geçmesi ve reflülerin sık görülmesi nedeniyle bebeği beslenme sırasında düz yatırmak önerilmez, 45 derecelik bir eğimle başın yüksekte tutulması önerilir. 30 dakikadan uzun sürmeyen küçük miktarlarda ve sık sık beslenme önerilir. Bu bebeklerde daha fazla hava görüldüğünden sık sık gaz çıkartma ve ılık beslenme önerilidir. Bu bebeklerde emme yeterince yapılamadığından geniş ağızlı biberon veya kaşıkla beslenme önerilir.
Dudak ve damak yarıklı hastaların tedavisi uzun ve yoğun bir süreçtir. Bu süreçte;
Gerekirse sosyal danışman veya psikologlardan yararlanılır. Damak yarığı olan bebeklerde genellikle orta kulakta sıvı birikimi sık olduğundan işitme problemi oluşmaması için belirli aralıklarda kulak muayenesi yapılması önerilir.
Dudak yarıklarında bebek genellikle yara izinin daha iyi iyileşmesi nedeniyle 3 ay civarında, Damak yarıklarında ise 9 ay civarında yeterli kiloya ulaşıldıktan sonra genel anestezi altında ameliyat edilir.
Yapılış aşamaları ise;
Operasyon sonrası bebeği rahatlatan, hafif uyku veren ilaçlardan yararlanılır. Genellikle operasyon sonrası hemen sıvı ve gıda verilmez, 2 saat kadar sonra başlanır. Önce su daha sonra anne sütü sağılarak dikkatlice ağzına damla damla kaşık veya şırınga ile verilir.
Emme yapması dikişleri gerebileceğinden istenmez engellenmelidir. Hastanın dikiş alanları temiz tutulmaya çalışılır. Bazen bebeklerin dudaklarını ve dikiş alanlarını oynamasını engellemek için kolluk tarzı aparatlar kullanılabilir. Dudak yarığı onarımında, dudak dikişleri üzerine gerginliği azaltan bantlar uygulanır.
Ameliyat esnasında eğer emilmeyen dikişler kullanılmışsa 7 gün sonunda dikişler alınır. Dikiş alma işlemi genellikle ameliyathanede kısa süreli sakinleştirici altında yapılır. Ameliyat bölgesi iyileştikten sonra yara izini ve nedbe dokusunu azaltmak için uygun masajlar önerilir. Genellikle bebek ameliyattan 1 gün sonra taburcu edilir ve sonrasında 3. gün, 7. gün, gün, gün kontrollere çağrılır.
Damak Yarığı Ameliyatında ise yukarıdakilerden farklı olarak, damak yarığı onarımında emilen dikişler kullanılır, alınmasına ihtiyaç yoktur. Damak yarığında operasyon bölgesinde ilk günlerde ödem, hafif kanama ve kaşıntı beklenen bir bulgudur. Çocuğun ağzının içine sokabileceği ve operasyon bölgesini kaşıyarak zarar verebileceği biçim ve incelikte, eşya ve oyuncakları ortamdan uzaklaştırmak gerekir. Ayrıca çocuğun dilinin geri kaçmasını önlemek için diline bir dikiş konulmuş olabilir. Bu acil durumlarda dili öne çekmek için uygulanır ve genelde ertesi gün alınır.
Yarık dudak ve damak ameliyatlarından sonra nadiren bazı komplikasyonlar (istenmeyen ancak ortaya çıkması olası sorunlar) görülebilir. En sık görülen komplikasyonlar;
Dudak Yarığı | Damak Yarığı |
Yara enfeksiyonu, | Ameliyat bölgesinden kanama |
Yara ayrışması, | Yara enfeksiyonu, |
Alerjik durumlardır. | Ağız içinden hafif sızıntı. |
Bu ameliyatlardan sonra enfeksiyon nadiren gelişebilir ve bunun oluşmaması için hastaya uygun antibiyotikli şuruplar reçete edilir. Dudak yarığı ameliyatlarından sonra nadiren yara gerginliğine, enfeksiyona veya bebeğin elleri ile dikişleri oynamasına bağlı dikiş ayrışması görülebilir, bu durumda gerekirse yeniden dikiş atılması uygulanabilir.
Dudak onarımlarından sonra daima yara izi kalır. Bu yara izleri genellikle kabul edilebilir düzeyde olur, ancak bazen anormal yara izleri oluşursa düzeltme müdahaleleri gerekebilir.
Damak yarığı ameliyatı sonrası nadiren ağız içinden hafif sızıntı şeklinde kanamalar görülebilir, bunun miktarı artarsa kan verilmesi gerektiği gibi kanamayı durdurmak için çok nadir olarak tekrar cerrahi müdahale gerekebilir. Bu ameliyatlardan sonra enfeksiyon oluşmaması için hastaya uygun antibiyotikli şuruplar reçete edilir. Damak ameliyatları sonrasında bazı vakalarda damak fistülü denen küçük delikler kalıcı olabilir, bu durum kalıcı olursa 2. bir cerrahi işlem genellikle gerekli olur.
Yarık damaklı hastalarda başarılı cerrahi sonuca rağmen damak kaslarının yeterince çalışmamasına bağlı konuşma bozuklukları sık görülür.
Onarım sırasında yumuşak damak kaslarının olması gereken şekle getirilmesi bu konuşma bozukluğunun azaltılmasına yardımcıdır; ancak tek başına ameliyat çoğu zaman yeterli olmaz, ek olarak bir takım konuşma egzersizleri ve terapileri gerekebilir. Bu nedenle çocuğa, hem ailenin desteği, hem de yaşta yapılması gereken bir konuşma terapisi desteği gerekir.
Damak yarığının çok kubbeli ve yumuşak damak boyunun kısa olması, damak yarığı ameliyatlarının tek başına iyi netice vermesine imkan sağlamaz. Bu durumda farengeal fleb veya arka duvar augmentasyonu adı verilen ilave girişimlerle, havanın ağız boşluğuna kilitlenerek buruna kaçmasını engelleyen ve dolayısıyla çocuğun daha normal ve sağlıklı sesler çıkarmasını kolaylaştıracak müdahaleler uygulanır. Damak yarığı hastalarında yumuşak damak sorunları, burun ve diş gelişim sorunları görülebildiğinden ilave işlemlerin uygun zamanda ve doğru şekilde yapılabilmesi için doktorunuzun takiplerini hiçbir zaman kesmemeniz gerekir.
İyileşme Süreci
-
Operasyon Süresi
1 Buçuk - 2 Saat
İşe Dönme
-
Hastanede Kalma Süresi
gün
Hassasiyet Süresi
gün
Antestezi Türü
Genel anestezi
"Belirtilen ameliyat süreçleri ortalama bilgilerdir. Hastanın genel durumuna, ameliyatın türüne ve uygulanacak operasyonun sayısına göre değişiklik gösterebilir."
Doç. Dr. Hayati AKBAŞ’ın ulusal ve uluslar arası bilimsel dergilerde yayınlanmış çok sayıda bilimsel çalışması, makalesi ve yine ulusal ve uluslararası kongrelerde sunulmuş çok sayıda bilimsel çalışmaları bildirileri mevcuttur.
Damak ve dudak yarığının ve beraberindeki burun yapısı bozukluklarının tedavisi cerrahidir.
20
Bu bebeklerin eşlik eden başka bir anomalisinin olup olmadığı da araştırılmalıdır, çünkü dudak -damak yarığı olan çocuklarda idrar yolları ile ilgili anomaliler ya da kalp sorunları daha sık görülür.
Ameliyat bölgesindeki izler zamanla azalmakta birlikte nadiren bebeğin büyümesiyle birlikte revizyonlar gerektirebilir.
Damak yarığının cerrahi tedavisindeki amaç ağız ve burun arasındaki irtibatı kapatacak bir katman oluşturmaktır. Nadiren dikişlerin açılması sonucunda delik alanlar kalması durumunda veya yumuşak damak bölümünün kısa kalması durumunda sonraki dönemde ilave ameliyatlar gerekebilir.
2
Anne Karnında yapılan ultrason incelemesinde yüzün gelişmesi ile birlikte erken dönemde, ultrason ile fark edilebilir; ancak bazen hafif formlar ultrason incelemesinde fark edilemeyebilir. Ailede yarık damak yarık dudağı olan bebeklerde bu nedenle ultrason incelemesinde daha özenle bebeğinin yüzünün değerlendirilmesi gerekir.
Bebek anne karnındayken genetik faktörler ve sigara, alkol, kullanılan ilaçlar gibi çeşitli çevresel faktörlerin etkisiyle yarık dudak-damak vakaları görülmektedir. Halk arasında ‘tavşan dudak’ olarak bilinen bu vakalar, dünya genelinde her doğumda bir görülmektedir. Bu oran genetik ve çevresel faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Vakalarda, çocukların %46’sında dudak ve damak yarığı birlikte bulunur. %33’ünde sadece damak, %21’inde ise sadece dudak yarığı bulunmaktadır. Tek taraflı yarık vakaları ise çift taraflıya oranla 9 kat daha fazladır.
Dudak ve damak, bebek anne karnındayken yüzün her iki yanındaki karşılıklı öncü yapıların birleşmesiyle oluşur. Bu yapılar; genetik faktörler ve çevresel faktörlerin (sigara, alkol, ilaç kullanımı, kızamıkçık, bazı viral enfeksiyonlar, A ve B vitamin eksikliği) etkisiyle birleşememesiyle dudak-damak yarıkları ortaya çıkar. Birleşme hiç olmazsa tam (komplet), kısmen gerçekleşirse kısmi (inkomplet) yarık dudak ve damak diye adlandırılır.
Baş boyun bölgesinde en sık, tüm vücutta da ikinci en sık görülen doğumsal anomalilerdir.
Dudak Yarıkları;
Damak Yarıkları ise;
Belirli bir nedeni yoktur. Ancak genetik faktörler ve çeşitli çevresel faktörlerin etkili olduğu bilinmektedir. Anne-baba veya uzak akraba öyküsü bulunan veya sigara, alkol, ilaç kullanımı, kızamıkçık, bazı viral enfeksiyonlar, A ve B vitamini eksikliği gibi çeşitli çevresel faktörlerden etkilenen bebeklerde daha çok görüldüğü bilinmektedir.
Dudak ve damak yarıklarının tedavisi uzun soluklu ve 2 ayrı aşamalıdır. İlk aşamada çocuğun okula başlamadan görsel sorunlarının ve varsa konuşma bozukluğunun giderilmesi amaçlanır. İkinci aşama ise yetişkinlikte yapılır. Bu aşamada diş, çene ve yüz gelişimi bu durumdan etkilenmişse burun iç ve dışı ve solunum probleminin çözümü amaçlanır.
Dudak-damak yarığı ameliyatlarında hasta genel anestezi ile uyutulur ve aameliyatı plastik cerrah yapar. Ameliyatın süresi, yarığın boyutu ve ameliyatın kapsamına bağlı olarak 1, saat arası sürer.
Dudak yarığı ameliyatında;
Ameliyatta düzgün yutma ve konuşma için yeterli uzunlukta olan bir damak da oluşturulur. Bu işlemde; vaka sert damak yarık ise, ağız ve burun mukozası iki ayrı tabaka olarak; yumuşak damak yarığı ise ilaveten konuşmada etkili olan kaslarında dahil edilmesiyle 3 ayrı tabaka halinde onarılmaktadır. Konuşma fonksiyonları için bu kas onarımı çok önemlidir.
Ameliyat sonrası nadiren solunum problemleri yaşanmaktadır. Bu tür durumlarda bebek birkaç gün yoğun bakımda izlenir. Bu esnada solunum cihazı desteği de gerekebilmektedir.
Dudak-damak ameliyatları sonrası bebek bir veya iki gece hastanede kontrol altında tutularak izlenir. Bu esnada ağrı kesicilere ek olarak antibiyotik ve buhar tedavisi de uygulanabilir.
Ameliyat sonrası dikiş bölgesinin hijyeni de önemlidir. Ameliyat bölgesine ve ağız içine parmak sokulmamalıdır. Bu nedenle bebeğe eldiven giydirilmeli, dirseklerin bükülmesini önleyen kolluklar kullanılmalıdır.
Beslenme noktasında da doktorun önereceği programa ve beslenme biçimine mutlaka uyulmalıdır.
Her yemekten sonra bebeğe su içirilerek yara bölgesi temiz tutulmalıdır. Ameliyat sonrası sıvı beslenme gün sonra başlayabilir ve bu şekilde beslenme hafta sürer.
Ne damak yarığı ne de dudak yarığı kendiliğinden geçmez. Ancak zaman ilerledikçe yarıkta daralma görülebilir.
Bebek doğar doğmaz dudak-damak yarığı varsa ortodontik tedaviye hemen başlanmaktadır. Hazırlıklar tamamlandıktan sonra da cerrahi tedavi uygulanmalıdır.
Yarık dudak-damak ameliyatlarının tedavisi bebek doğar doğmaz başlar. Yarık dudak ameliyatı ise 3 yaş civarında yapılması daha uygundur. Ameliyat için 10’lar kuralı denilen bebeğin ağırlığının 10 pound (,5kg), yaşı en az 10 hafta ve hemoglobin (kan demir düzeyi) 10 gr/dl üzerinde olması gerekir. Yarık damak ameliyatı ise bebek ay arasında iken yapılmalıdır.
Uygun teknikle yapılması durumunda çok az bir iz kalır. Dudak hattında hafif düzensizlikler, yarık tarafın burun delik ve kanatlarında da çok bir asimetrik bozukluk görülebilir. İlerleyen yaşlarda bu bölgelere yeniden rötuş yapılabilmektedir.
Vardır. Ameliyat bebeklik döneminde yapılmazsa, her geçen yıl ameliyatta başarı oranı düşer.
NOT: Hastalıklar ve tedavi yöntemleriyle ilgili içeriklerimiz yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Sağlığınızla ilgili tüm konularda doktorunuza veya bir sağlık kuruluşuna başvurunuz.
Özel Adana Ortadoğu Hastanesi Plastik Cerrahi Birimi’nde hizmet verilen diğer hastalıklara aşağıdan ulaşabilirsiniz.
Halk arasında tavşan dudak olarak bilinen dudak yarığı doğum öncesi dönemde gelişen ve yüz orta hat birleşme kusuru nedeniyle ortaya çıkan bir hastalıktır.
Fötal dönemde (rahim içi bebeklik dönemi) fetüsun dudak kısmını oluşturan hücreler 5. haftada, damak kısmını oluşturan hücreler ise 9. haftada birleşmeye başlar. Bu birleşme dönemi gebeliğin haftasında tamamlanır. Bu dönemde yapıların birleşmesini engelleyen bir durum söz konusu olursa ortaya dudak, damak veya dudak-damak yarığı ortaya çıkar. Yarık dudak ve damak dünya genelinde her canlı doğumda 1 olarak görülmektedir. Bu oran genetik ve çevresel faktörlerle değişmektedir. Afrikada yarık damak ve dudak daha az görülürken Asya kıtasında daha fazla görülmektedir. Yarık dudak ve damağı olan çocukların %46’sında dudak ve damak yarığı beraber bulunmaktadır. %33’ünde sadece damak, %21’inde sadece dudak yarığı mevcuttur. Tek taraflı yarık sıklığı çift taraflıya göre 9 kat fazla olup, solda sağ tarafa göre 2 kat fazla görülmektedir.
Hastalığın Nedeni
Hastalığın nedeni günümüzde tam olarak bilinmemektedir ancak yarık dudak ve damak oluşturan faktörler başında akraba evlilikleri, gebelikte sigara ve alkol kullanımı, epilepsi ilaçları, warfarin gibi kan sulandırıcı ilaçlar, romatizma ilaçları, vitamin ve folik asit eksiklikleri gelmektedir. Hastalığın gelişiminde genetik de önemlidir. Ailede yarık dudak ve damaklı birey varsa çocukta hastalık riski %4 kadardır. Eğer 2 çocuk etkilenmişse risk %9 a çıkmaktadır. Yarık damak ve dudak varlığı anne karnında gebeliğin haftasından itibaren kadın doğum uzmanı tarafından karın ultrasonografisi ile gözlenebilir. Bunun dışında doğum öncesi herhangi belirlenmiş bir test yoktur. Doğum sonrasında yapılan ilk muayenede şüpheli durumlarda plastik cerrahi bölümüne hasta gönderilir ve gerekli öneriler tarafımızdan yapılır. Bir bebeğe dudak yarığı tanısı konulduktan sonra bebeğin dudak anatomisini düzeltmek için cerrahi girişim yapılır. Dudak hem işlevsel hem de kozmetik olarak düzeltilir. Yarık dudak ve damak geniş bir yelpazede gözlenir ve mevcut anomali yarığın yeri, çift taraflı olup olmaması, tam veya tam olmayan yarık şeklinde değerlendirilerek tedavi planlamasına alınır.
Dudak Yarıkları
1. Tek taraflı tam olmayan dudak yarığı
2. Tek taraflı tam dudak yarığı
3. İki taraflı tam olmayan dudak yarığı
4. Bir taraflı tam bir taraflı tam olmayan dudak yarığı
5. İki taraflı tam dudak yarığı
6. Orta hat dudak yarıkları
Damak Yarıkları
1. Yumuşak damak yarıkları
2. Sert damak yarıkları
3. Submukoz yarıklar
4. Birbirinden ayrık küçük dil (Bifid uvula) şeklinde ortaya çıkar.
DUDAK ve DAMAK YARIKLARI TEDAVİSİ
Yarık dudak ameliyatının yapılabilmesi için bebeğin en az 10 haftalık olması, ağırlığının 5 kilo üzerinde olması ve kan değerinin en az 10 gr/dl olması gerekmektedir. Yapılacak olan ameliyat ile işlevsel emme, beslenme sağlanmalı ve sonuç estetik olmalıdır. Bazen yarıkta aralık hem dudak hem de damak için çok şiddetli olduğunda ameliyat öncesi ortodontik inceleme ile ameliyat alanının hazırlanması yarıkların ortodontik tedavi ile daraltılması gerekir. Yarık damak ameliyatı ay civarında uygulanır.
Tedavide Amaç
Tedavide temel hedef işlevsel konuşma sağlayabilmektir. Diğer hedefler hava ve suyun burun ile ağız arasındaki geçişinin engellenmesi, orta kulak bozukluklarından dolayı işitmenin korunması, orta yüz gelişiminin düzeltilmesi, düzgün görünen ve işlevsel üst diş çerçevesinin oluşturulmasıdır. İyi tedavi edilemeyen ya da tedavisiz kalan yarık damak hastalarında ileri dönemde orta kulak iltihabı, zatürre ve gelişme geriliği sıkça görülmektedir. Gerek dudak gerekse damak ameliyatlarından sonra ilerleyen yaşlarda ikincil düzeltici ameliyatlar gerekebilir. Her damak yarıklı hasta ameliyat sonrası mutlaka konuşma terapisi almalıdır. Yarık dudağı olan hastaların büyük kısmına burunda şekil bozukluğu da mevcut soruna eşlik etmektedir. Böyle bir durum söz konusu olduğunda buruna yönelik işlevsel ve estetik amaçlı girişimlerin planlanması eş zamanlı veya sonrası için yapılmalıdır. Burun deliklerinin simetrisi, yeterli bir burun iç döşemesi ve burun orta direğinin uzunluğu ile simetrik ve yeterli bir burun ucu çıkıntısı ve simetrik burun kanatları burun tedavisindeki amaçlardır.
Ameliyat ve Ameliyat Sonrası
Ameliyatların büyük kısmı genel anestezi altında uygulanır. Ameliyat süresi yaklaşık 2 ila 4 saat arası değişmektedir. Ameliyat sonrası bakımda özellikle dikkat edilmesi gereken hususların olması sebebi ile bu konuda deneyimli özel bakım hemşiresi ameliyat sonrası bakımı üstlenmelidir. Ameliyat sonrası bebek elini ağzına götürmemelidir. Ameliyat sonrası beslenme hem kalori hem de besinlerin fiziksel özellikleri göz önünde bulundurularak ayarlanmalıdır. Sadece yarık dudak ameliyatı olmuş bebeklerde ameliyat bölgesinin temiz tutulması yeterli olmaktadır. Dudak dikişleri ameliyat sonrası 5 - 7 gün arasında alınır.
Yarık damaklı bebeklerde ameliyat sonrası bakım yarık dudağa göre daha önemli ve zordur. Ameliyat sonrası erken dönemde ağız içinden sızıntı tarzında bir kanama, dilde şişme gibi ciddi sıkıntılar olabilir. Bu dönem yakın takip gereken bir dönemdir. Ameliyat sonrası beslenme bir o kadar önemlidir. Bebeğin mamaları parçacıklı olmamalı ve berrak gıda almalıdır. Başlangıçta bakımı zor olmasına rağmen ağız içindeki kesiler 3 - 4 gün içinde hızla iyileşirler. Beslenme konusunda Başkent Üniversitesi’nde standart beslenme protokolleri uygulanmaktadır. Bu belgeler ameliyat sonrası hasta yakınlarını bilgilendirmek için verilmektedir. Sonuç olarak yarık dudak ve damak toplumda sıklığı 1/ canlı doğum olacak şekilde görülen doğumsal bir sorundur. Bu eksikliği giderici ameliyatlar plastik cerrahlar tarafından yapılmaktadır. Ameliyat öncesi bebeğin tam bir hazırlık aşamasından geçirilmesi ve en elverişli şartlarda hastayı ameliyat etmek ameliyat sonrası süreçlerde sorunsuz iyileşmeye zemin hazırlar. Ameliyatın hem işlevsel hem de estetik sonuçlarını en yüksek noktaya çeker. Ameliyat öncesi ortodontik inceleme ve ameliyat sonrası konuşma terapisi mutlaka planlamaya eklenmelidir. Bilgilendirilmesi gereken bir başka nokta hasta büyüdükçe kemik gelişimi hastalığına bağlı olarak geri kalabilir ve düzeltici ameliyatlar (üst, alt çene, buruna yönelik olarak) adolesan döneme kadar uzayabilir.