Yetişkinlerde Uzun Süren Ishal

İshal Neden Olur? Ölümcül Bir Rahatsızlık Mıdır?

İshal; gevşek, sulu ve muhtemelen daha sık bağırsak hareketlerinin oluşmasına sebebiyet veren yaygın bir rahatsızlıktır. Tek bir belirti ile de oluşabilir, bunun yanında bulantı, kusma, karın ağrısı veya kilo kaybı gibi diğer belirtilerle de oluşabilir. İshal genellikle kısa ömürlü bir rahatsızlıktır, birkaç günden fazla sürmez. Ancak birkaç günden haftalara uzamaya başladığı görüldüğünde, genellikle başka bir problemin varlığına işaret eder. İrritabl bağırsak sendromu(IBS) veya kalıcı enfeksiyon, çölyak hastalığı veya inflamatuar bağırsak rahatsızlığı(IBD) gibi ciddi bozuklukların sinyalini verebilir.

Çoğu ishal vakası sabit bir düzeyde meydana gelirken, bazı durumlarda ciddi problemleri doğurabilmektedir. İshal dehidrasyona(su kaybı), elektrolit dengesizliğine(sodyum, potasyum ve magnezyum kaybı) ve böbrek yetmezliğine neden olabilir. Bu belirtileri önlemek için bol miktarda sıvı tüketimi önemlidir. Dehidrasyon, çözülmez ve kötüleşirse ve yeterince detaylı incelenmezse ciddi bir hastalığa sonuç açabilir.

Normal ishal ile şiddetli ishal arasındaki farklar nelerdir?

İshal türleri şiddet boyutuna ve tekrarına göre üçe ayrılır; akut ishal ve kalıcı ve kronik ishal olmak üzere.

Akut ishal: Yaygın bir ishal türü olan akut ishal, iki gün süren gevşek ve sulu ishal türüdür. Bu tip tedaviye ihtiyaç duymaz ve vücut kendi kendini iyileştirir.

Kalıcı ishal: Birkaç hafta süren ishal türüdür.

Kronik ishal: Bu tip ishal dört haftadan uzun süren veya uzun süre boyunca düzenli olarak belirtileri tekrarlayan ishal türüdür.

Kim İshal Olabilir? Risk Grupları Kimlerdir?

İshal yaygın ve herkesin başına gelen bir rahatsızlıktır, ancak birçok insanın yıl içinde tekrarlayan ishalinin olması yaygın değildir. 

Risk grupları

• Genç bireyler
• Genç yetişkin ya da yaşlılar
• Tıbbi rahatsızlığı olan bireyler
• Bu bireylerde özellikle ishal farklı ciddi sağlık problemlerine sebebiyet verebilir.

İshal Neden Olur?

Kendi kendini sınırlayan ishal genellikle tanımlanmamıştır. İshalin en yaygın nedeni bağırsaklarınıza bulaşan virüs kaynaklıdır. Enfeksiyon genellikle birkaç gün sürer ve bazen ‘’bağırsak gribi’’ olarak adlandırılır.

İshale neden olabilecek diğer etkenler:

Bakteri enfeksiyonu

Farklı organizmalar kaynaklı ve önceden formlaşmış toksinlerden kaynaklı enfeksiyonlar

Sindirim sisteminin düzenini bozan beslenme biçimi

Alerjiler ve belirli gıdalara toleranslı olmama durumu(çölyak hastalığı, laktoz intoleransı)

Radyasyon terapisi

Yiyeceklerin malabsorpsiyonu(zayıf emilmesi)

Antibiyotik benzeri ilaçların yan etkileri

Fruktoz tüketimi

Yapay tatlandırıcılar; sorbitol, eritritol ve mannitol gibi

Ameliyat; Kısmi bağırsak veya safra kesesi ameliyatları

Sindirim bozuklukları; Kronik ishalin IBS, Crohn hastalığı, Ülseratif kolit, mikroskobik kolit ve ince bağırsakta aşırı bakteri üretmesi(SIBO) gibi 

İshal Belirtileri

Hafif ishalin belirtileri:

• Karında şişkinlik veya kramplar
• Güçlü ve acil bir bağırsak hareketi ihtiyacı
• Mide bulantısı (mide rahatsızlığı)

Şiddetli ishal belirtileri:

• Ateş
• Kilo kaybı
• Dehidrasyon
• Şiddetli acı
• Kusma
• Kan

Şiddetli ishal önemli belirtilere neden olabilir. Bu belirtilere sahipseniz, doktorunuzla görüşün ve tıbbi yardım alın.

Yetişkinlerde dehidrasyon bulguları

• Aşırı susuzluk
• Ağız ve ciltte kurumalar
• Az ya da hiç idrara çıkamama
• Halsizlik, baş dönmesi
• Bitkinlik
• Koyu renkte idrar

Genç ve çocuklarda dehidrasyon bulguları

• 3 veya üzeri saat içinde bezde ıslaklık olmaması
• Ağız ve dilde kuruma
• 39 derece üstü ateş
• Gözyaşı olmadan ağlamak
• Uyuşukluk, tepkisizlik veya sinirlilik
• Yanak, göz ve karın bölgelerinde çökük görünüm

İlaç kullanmadan ishali tedavi edebilir miyim?

• Bolca su içmek ve diğer elektrolit dengeli sıvıları tüketmek(meyve suyu, kafeinsiz soda, et suyu) önemlidir. Her ishal olunduğunda vücut önemli oranda su kaybeder ve ekstra sıvı tüketimi vücudunuzu dehidrasyondan korur. 
• Diyetinizi değiştirin. Yağlı, kızartılmış gıdaları seçmekten kaçının ve şu gıdaları tüketmeye önem verin:
• Muz
• Pirinç
• Elma suyu
• Beyaz ekmek
• Kafein tüketiminizi kısıtlayın. Kafein içerikli yiyecek ve içecekler müshil etkisinden dolayı ishalinizi kötüleştirebilir. Bu yiyecek ve içecekler; kahve, diyet sodalar, sert çay ve yeşil çaylar, çikolata gibi ürünler olarak sayılabilir.
• Bağırsaklarınıza gaz yapan yiyecek ve içecekleri tüketmekten kaçının. Herhangi bir kramp ya da karın ağrısının ishalle beraber geldiğini deneyimlerseniz, gaz yapan yiyecek ve içecekleri sınırlandırmak durumunuzu iyileştirebilir. Bunlar; fasulye, lahana, brüksel lahanası, bira, gazlı içecekler olabilir.

İshal Rahatsızlığına Tanı Konulması

Kan testi: Elektrolitlerin ölçülmesi ve böbrek fonksiyon testleriyle, tam bir kan sayımı testi yapılır. Bu testler ishalinizin ciddiyetini belirlemeye yardımcı olur.

Dışkı testi: İshale sebebiyet veren bakteri veya parazit benzeri bir viral enfeksiyon olup olmadığını görmek için dışkı testi yapılır.

Hidrojen nefes testi: Doktorunuz laktoz toleransınızın olup olmadığını belirlemek için uygulanan bir testtir. Yüksek seviyede laktoz içeren bir sıkı içilerek, düzenli aralıklarla nefesinizdeki hidrojen miktarı analiz edilir. Çok fazla hidrojen solumanız, laktozu tamamen sindirmediğinizi ve ememediğinizi gösterir.

Esnek sigmoidoskopi veya kolonoskopi: İnce, ışıklı bir tüp kullanılarak dokunuzun içine bakılması işlemidir. Rektumunuza yerleştirilir ve cihaz vasıtasıyla incelenir. Bu cihaz ayrıca kolonunuzdan küçük bir doku örneği(biyopsi) almasını sağlayan bir donanıma sahiptir. Esnek sigmoidoskopi alt kolonun görünmesini sağlar ve kolonoskopi de doktorun tüm kolonu görmek istediği durumlarda kullanılır.

Üst endoskopi: Mide ve bağırsağın incelenmesinde kullanılan kameralı, uzun ve ince bir tüp kullanılması işlemidir. Laboratuvar analizleri için doku örneği(biyopsi) bazen kullanılabilir.

İshal Tedavisi Nasıl Yapılabilir?

• Antibiyotikler veya parazit önleyiciler
• Antibiyotik veya parazit önleyici ilaçlar, bakteri veya parazitlerin oluşturduğu ishal rahatsızlığına çözüm olabilir. Bir virüs ishale neden oluyorsa, antibiyotiklerin kullanılması faydasızdır.
• Yeme-içme alışkanlıklarınızı değiştirme

Sıvı ve tuz kullanımınızdaki değişimleri doktorunuz değiştirecektir. Çoğu yetişkin için bu, elektrolit, meyve suyu veya et suyu ile içme suyu anlamına gelmektedir. Sıvı içmek eğer kusma gibi rahatsızlıklara sebep oluyorsa, doktorunuz IV sıvı almanızı önerebilir. Yemek öncesi ve sonrasında sıvı tüketmeye çalışın. Kabuksuz patates ve muz gibi sodyumu yüksek içerikli gıdaları tüketin. Lif oranı yüksek gıdaları -muz, pirinç, yulaf ezmesi gibi-, dışkınızın kalınlaşması ve katılaşması için tercih etmelisiniz. İshalinizi daha kötü etkileyecek olan gıdalar ve içecekler:

• Şekersiz sakız,nane,tatlı kiraz,kuru erik
• Kafeinli içecekler ve ilaçlar
• Fruktoz içerikli meyve suları, üzüm,bal, fındık, hurma, incir, gazlı içecekler
• Laktozlu süt ürünleri
• Magnezyum
• Yapay tatlandırıcılı şekerler
• Vücudunuzun ihtiyacı olan gerekli tuz ve elektrolit miktarını(soydum ve potasyum gibi), sudan almanız mümkün değildir. Potasyum için meyve suyu tüketerek, soydum içinse çorba içerek elektrolit seviyenizi kontrol altına alabilirsiniz. Çocuklar için dehidrasyonu önlemek veya kayıp sıvıları yerine koymak için, oral rehidrasyon(kaybedilen suyun geri kazanılması) solüsyonu kullanımı konusunda doktorunuza danışın.

Aldığınız ilaçları ayarlamak

Eğer ilaç kaynaklı ishaliniz gelişiyorsa, dozunuz doktorunuz tarafından düşürülebilir veya başka bir ilaca geçilebilir.

Altta yatan koşulları tedavi etmek

İshalinize neden olan hastalığın bulunması, tedavi yönteminizin belirlenmesi için kayda değerdir. Eğer iltihaplı bağırsak hastalığı gibi daha ciddi bir durumdan kaynaklı ishaliniz oluşuyorsa, doktorunuz bu durumu kontrol altına almak adına çalışacaktır. 

Doktorunuza gitmeden önce yapmanız gerekenler

Daha fazla sıvı tüketmek: Dehidrasyon yaşamamak ya da olanı en aza indirgemek için bol bol su, meyve suyu, et suyu tüketin.

İshalinizi arttıracak yiyeceklerin tüketimini önlemek: Yüksek yağlı, lifli veya baharatlı yiyeceklerin tüketiminden kaçının.

Probiyotik kullanımı: Probiyotiklerin kullanımının ishalin üstünde olumlu ya da olumsuz etki yaptığına dair birçok karmaşık kanıt vardır. Seyahatlerde gerçekleşen kısa süreli, kronik olmayan ishal türleri için önlem sayılabilirler. Çocuklarda ishal hastalığını da 1 gün azaltabildikleri gözlemlenmiştir, ancak kesin bir çözüm olduğu konusu tartışmalıdır. Doktorunuzla görüşerek kullanıma devam edebilir ya da farklı yöntemler deneyebilirsiniz. 

İshal Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri Hakkında Bizimle İletişime Geçin

İshal Nedir?

İshal (diyare), günde 3'ten fazla dışkılama veya kişiye özgü, olağan dışkılamasından daha fazla sayıda, daha sulu ya da daha fazla miktarda dışkılama olarak tanımlanır. Virüsler, bakteriler, gıda zehirlenmeleri, laktoz intoleransı, ülseratif kolit gibi bağırsakta mukozal hasar yaratan onlarca sayıda hastalık ishale sebep olabilir. Akut, dirençli veya kronik olabilir ve çoğunlukla ishal olan kişi, tıbbi tedaviye ihtiyaç duymadan kendiliğinden iyileşir. 

İshalin dört haftadan uzun sürmesi kronik ishal olarak adlandırılır. İshal kronik hale gelmiş ise altta yatan ciddi bir hastalık olabileceği akılda tutulmalı ve mutlaka hekime müracaat edilerek tıbbi değerlendirme yapılmalıdır. İshal tedavisinde ishale neden olan hastalığı tespit edip ona göre yaklaşımda bulunmak önemlidir.

İshal Neden Olur?

İshal, tek bir hastalık sonucu ortaya çıkan bir sağlık sorunu değildir. Birçok farklı sebebi olabilir.

İshale neden olan hastalıklar:

• İntestinal enfeksiyonlar; viral, bakteriyel enfeksiyonlar, bakteriyel toksinler
• Parazit kaynaklı enfeksiyonlar
• Diğer bağırsak faktörleri; karsinoma, antibiyotik tedavisi, ağır metal zehirlenmeleri
• Irritabl bağırsak sendromu
• Kolestatik sendromlar; safra kanalı tıkanıklıkları, hepatit
• Emilim bozukluğu sendromları; çölyak (gluten enteropatisi), kısa bağırsak sendromu, divertiküller
• Pankreas yetmezliği
• Diyabetik nöropati
• Hipertiroidizm
• Beslenme yetersizliği (malnütrisyon)
• Besin alerjileri
• Laksatif kullanımı

İshalin nedenini bulmak için ishalin süresi, dışkılama sıklığı ve dışkı rengini sorgulamak gerekir. Hasta öyküsü de ishalin sebebini belirlemek için önemli bir etmendir.

İshal Belirtileri Nelerdir?

İshal, dışkılama artışı ile kendini belli etse de bunun yanında birçok farklı belirtisi de bulunur. Kişi bu belirtilerin yalnızca birine veya birkaçına sahip olabilir.

 İshal belirtileri:

• Acil dışkılama isteği
• Dışkılama sıklığı / sayısında artış
• Sulu dışkılama
• Şişkinlik
• Gaz
• Karın ağrısı
• Dışkıda mukus
• Kanlı dışkılama
• Halsizlik
• Mide bulantısı ve kusma
• Sıvı kaybı (dehidratasyon) belirtileri ve bulguları
• Ateş
• Kilo kaybı

İshale sebep olan hastalığa göre kişide görülen belirtiler farklılık gösterir. Ağırlık kaybı, kanlı dışkılama ve dehidratasyon ishalin ciddi belirtileri arasında yer alır.

Klinik seyir

Bebek ve küçük çocuklar, ishali yetişkinler kadar kolay atlatamazlar. Yetişkin bir kişide ishal çoğunlukla tedavisiz iyileşme gösterirken küçük çocuk ve bebeklerde ishal bazen ciddi bir durumun göstergesi olabilir. Basit bir sebepten gerçekleşse dahi uzun süreli olur ve tedavi edilmezse sonucunda dehidratasyon ve malnütrisyon gelişmesi gibi ciddi tablolarla karşılaşılır.

Bebek ve küçük çocuklarda ishalin en yaygın nedeni enfeksiyonlardır. Enfeksiyon oluşumu, temiz suya erişememe, yoksulluk, düşük doğum ağırlığı sonucu tetiklenir. Enfeksiyonlar dışında ishale neden olan başka etmenler de vardır.

İshale neden olan durumlar:

• Enfeksiyonlar
• Kötü hijyen koşulları
• Uzun süreli antibiyotik kullanımı
• Anne sütü alamama
• Ek besinlere erken geçiş
• Malnütrisyon
• Besin allerjileri
• Bağırsak hastalıkları
• Laktoz intoleransı
• Bağışıklık sistemini baskılayan ilaç kullanımı

Malnütrisyon (beslenme yetersizliği), ishalin hem nedeni hem de sonucu olarak ortaya çıkar. Malnütrisyon sonucu bağışıklık düşer ve bebeklerde ishal riski artar. İshal olan bebeklerde ise besin maddelerinin bağırsaktan emilimi tam gerçekleşemediği için malnütrisyon görülür. Malnütrisyon-ishal kısır döngüsünü kırmak için tıbbi destek almak şarttır; çünkü malnütrisyon, küçük çocuk ve bebeklerde ciddi sağlık sorunlarına ve hatta ölüme yol açar.

Malnütrisyon erilşkinlerde de özellikle başka nedenlerle tedavi görmekte olan hastalarda (kronik hastalıklar, kanser vb) hastalığın seyrini ve tedavisini olumsuz etkileyen vir unsurdur ve çok enerjik bir şekilde tedavi edilmelidir. 

 Malnütrisyon bulguları:

• Gastroenterit 
• Elektrolit ve sıvı dengesi bozukluğu 
• Enfeksiyonlar
• Kan şekeri düşüklüğü 
• Vücut sıcaklığında düşme 
• Anemi
• Vitamin eksiklikleri

Malnütrisyonda tıbbi tedavi şarttır. Ancak kısa süreli ishallerde malnütrisyon görülme riski çok düşüktür. Malnütrisyonun çok ciddi ve inatçı ishaller sonucu oluştuğunu unutmamak gerekir.

Hem erişkinde hem de çocuklarda ishal sonucu önemli sorunlara yol açan bir başka klinik tablo ise dehidratasyondur. Dehidratasyon, sık ve sulu dışkılama sonucu vücuttan fazla miktarda sıvı ve elektrolit kaybı oluşması sonucu görülen bir bulgudur. Vücuttaki sıvı miktarının azaldığını gösterir.

 Dehidratasyon bulguları:

• Huzursuzluk ve irritabilite
• Ağız, göz gibi mukozayla kaplı organlarda kuruluk
• Göz kürelerinin çökük olması
• Nabız hızında artış
• İdrar çıkışında azalma 
• Solunum hızı ve derinliğinde artış
• Kan basıncında azalma
• Deri turgorunda azalma
• İleri dehidratasyon durumunda bilinç kaybı

Dehidratasyon, vücuttan kaybedilen sıvı yüzdesine göre hafif, orta veya ağır olarak üç derecede incelenir. Hafif ve orta dehidratasyonda bilinç yerinde olduğu için oral sıvı replasmanı yapılır. Ancak ağır dehidratasyonda bilinç kaybı görüldüğü için oral yoldan yani ağızdan sıvı verilmez. Bunun yerine intravenöz sıvı replasmanı yapılması önerilir.

İshale Ne İyi Gelir?

İshal yaşam kalitesini oldukça düşüren ve yaşamı kısıtlayan bir sağlık problemi olduğu için ishal olan herkesin aklına "İshale ne iyi gelir?" sorusu gelir. Evde ishal tedavisinde besinler en büyük yardımcı olarak görülmektedir. Özellikle çözünür posa dediğimiz pektin, guar gum ve musilaj içeren besinler bağırsaktaki fazla suyu çekerek ishali durdurmaya yardımcı olurlar. Bunun yanında probiyotik içeren besinler de bağırsaktaki bakteri dengesini düzenleyerek ishale iyi gelir. 

İshale iyi gelen yiyecekler:

• Yoğurt; probiyotik etkilidir.
• Pirinç; su tutucudur ve içeriğindeki glisin sayesinde sodyum kaybını önler.
• Çay, kahve, kakao; su tutucudur ancak fazla tüketimi bağırsak hareketlerini artırır.
• Patates; nişasta içeriği sayesinde su tutucu özellik gösterir.
• Elma; pektin içerir, su tutucudur.
• Muz; çözünür posa içerdiği için su tutucu özellik gösterir.
• Şeftali, nar, koruk suyu, havuç, makarna da önerilir.
• Bulantı varlığında tuzlu kraker gibi besinler bulantıyı azaltmada etkilidir.

İshalde yenmemesi gereken yiyecekler:

• Yağlar; besinlerin bağırsaktan geçişini hızlandırdığı için kısıtlanır.
• Tam buğdaylı ve kepekli ürünler; bağırsak hareketlerini artırır.
• Bulgur; çözünmez posa içeriği sebebiyle bağırsak hareketlerini hızlandırır.
• Şeker alkolleri (sakızlarda bulunur), laktoz, fruktoz ve fazla miktarda sükroz ishali artırabileceğinden fazla tüketimi önerilmez.

Ne Zaman Doktora Başvurmalı? 

Yetişkinlerde:

• İshal çok dirençliyse ve uzun süredir geçmiyorsa,
• Dışkı köpüklü ve çok kötü kokuluysa,
• Dışkıda kan varsa veya dışkı rengi siyahsa,
• Bulantı ve kusma besin alımını engelleyecek kadar şiddetliyse,
• 24 saatten uzun süredir düşmeyen ateş varsa,
• İshal, yurtdışı seyahati sonrası gerçekleştiyse,
• Ciddi yorgunluk ve konfüzyon belirtileri varsa,
• İdrar rengi çok koyuysa,

Küçük çocuk ve bebeklerde:

• Bebek 2 aydan küçükse,
• Diyabet, böbrek yetmezliği gibi ek hastalık varsa,
• Sürekli kusma varsa,
• Dışkılama sayısı ve hacminde ciddi artış varsa (günde 8 defadan fazla dışkılama),
• Ciddi dehidratasyon bulgusu varsa,
• Besin ves sıvı alımında ciddi düşüş varsa,

Vakit kaybetmeden doktora başvurulmalıdır. İshal genellikle enfeksiyon kaynaklı oluşur ve kendiliğinden geçer. 

Ancak yukarıdaki belirtilerin sizde veya hastanızda mevcutsa en yakın sağlık kuruluşuna başvurmanız uygun olur.