Yokuşta Nefes Darlığı

Doç. Dr. Mehmet Emre Özpelit, daha önce yürüdüğünüz mesafeyi yürüyemiyorsanız, yokuş ve merdiven çıkmakta çok zorlanıyorsanız nedeninin kalp yetersizliği olabileceğini söyledi. 

Kalp yetersizliğini kısaca kalbimizin vücudumuza ihtiyacı olan kanı gönderememesi olarak tanımlayan Doç. Dr. Mehmet Emre Özpelit, “Kalbin pompa gücündeki azalma ile birlikte kalp yetersizliği başlar. İlk belirtiler nefes darlığı, çabuk yorulma, karın ve bacaklarda şişlik olarak karşımıza çıkar. Hastalarımız sıklıkla daha önce yürüdükleri mesafeyi yürüyemediklerini ve yokuş, merdiven çıkmakta çok zorlandıklarını belirtirler. Daha sonraki aşamalarda hastalar gece uykuda da nefes darlığı çeker, nefes alamayarak uykudan uyanırlar. Hatta zamanla düz yatamamaya, oturarak uyumaya başlarlar” dedi.

Diğer hastalıklar da tetikliyor

Birçok hastalığın kalbin iş yükünü arttırarak kalp yetersizliğine yol açabileceğini ifade eden Özpelit, en sık nedenlerin yüksek tansiyon, kalp damar hastalıkları, kapak hastalıkları, bazı ritim bozuklukları ve enfeksiyonları, doğuştan kalp hastalıkları ve genetik geçişli kalp kası hastalıkları olduğunu dile getirdi. Kalp yetersizliği tanısı konulduktan sonra hastalığın altında yatan nedenlerin araştırılması gerektiğini söyleyen Özpelit şunları söyledi: 

“Kalp yetersizliğini yapan neden düzeltilince birçok hastada kalp yetersizliği de iyileşmektedir. Ancak bazı hastalarımız kronik kalp yetersizliği ile yaşamak zorunda kalabilirler. Tedavi seçenekleri arasında ilaçlar ilk sırayı alırlar. Son 20-30 yılda birçok ilaç bu amaçla geliştirilmiş ve başarılı bulunmuştur. İlaçlar hem yaşam kalitesini hem de yaşam süresini arttırırlar. Uygun ilaç tedavisine rağmen yeterli fayda görmeyen, yakınmaları devam eden hastalarda pompa gücünü arttırabilen özel çok odacıklı kalp pilleri günümüzde başarı ile uygulanmaktadır”.

Düzenli egzersiz, doğru beslenme

Kalp yetersizliği tedavisinde ilaçlar kadar etkili olan bir tedavi türünün de yaşam tarzı düzenlemek olduğunu vurgulayan Özpelit sözlerine şu şekilde devam etti:

“Kan basıncının, kan şekerinin ve kolesterolün normal aralıkta tutulması kalp sağlığı için çok önemlidir. Hasta sigara ve alkol kullanıyorsa bunların mutlaka bırakılması gereklidir. Fazla kiloların verilmesi kalbin yükünü azaltır ve yakınmaları düzeltir. Kalp yetersizliği hastaları düzenli egzersizden fayda görürler.

Hastanın durumuna göre değişmekle birlikte haftada beş gün, günde 20-30 dk düzenli yürüyüş yeterlidir. Beslenme, son yıllarda çok tartışmalı ve popüler bir konu olup kalp yetersizliği hastalarında özel önem arz eder. Özellikle tuz alımının kısıtlanması birçok hastayı rahatlatır, yakınmalarını ve ödemlerini geriletir.

Ancak tuz alımı tamamen kesilmemeli, sıfırlanmamalıdır. Hastalar ne fazla ne de az su içmelidir. İçilecek su miktarı kişiye göre değişiklik gösterir ancak ortalama bir kalp yetersizliği hastası için günlük bir buçuk litre su yeterlidir.

Akdeniz tipi beslenmenin yani zeytinyağı, sebze-meyve, tahıl ve balık içeren öğünlerin kalp sağlığı için faydalı olduğu kanıtlanmıştır. Kalp yetersizliği tedavisinde hastaların yaşam tarzı değişikliklerine, ilaç tedavisine uyumları ve düzenli kardiyoloji kontrolleri ile oldukça yüz güldürücü sonuçlar alınmaktadır”.

Toplumda sık görülen kalp problemlerinden biri olan damar tıkanıkları kalbi zorluyor ve kalp krizi riskini artırıyor. Ani bir kalp krizi olasılığına karşı tıkanan damarın zaman kaybedilmeden açılması kalp sağlığı için büyük önem taşıyor. Bu amaçla kullanılan yöntemlerden biri olan stent uygulaması modern teknikler sayesinde hastalara önemli konfor sağlıyor. Memorial Hizmet Hastanesi Kardiyoloji Bölümü Uzmanları, damar tıkanıklığı ve damara yerleştirilen stentler hakkında bilgi verdi.

Damar tıkanıklığında ağrı şanstır

Stres, yüksek tansiyon ve sigara kullanımı gibi etkenlere bağlı olarak, damar plakasının aniden yırtılması, pıhtı hücrelerinin orada birikmesine ve damar tıkanıklığına neden olabilmektedir. Damarda yaşanan bu tıkanma, kalbin beslenememesine ve yorulmasına yol açmaktadır. Bazı hastalar ağrı şikayetleri ile hekime başvururken, bazı hastalar ise yıllarca hiçbir şey hissetmeden, ani bir kalp krizi sonucu bu rahatsızlıklarından haberdar olabilmektedir. Damar tıkanıklığının en önemli sinyalleri, göbek bölgesinin üst kısmı ile alt çene arasında zaman zaman uyuşma ve ağrı, merdiven çıkarken ya da yolda yürürken nefes nefese kalma gibi durulardır. Bu tür şikayetleri olan hastaların zaman kaybetmeden doktora başvurmaları önemlidir.

Stent sağlıklı kan akışının önündeki engeli ortadan kaldırıyor

Damar tıkanıklığı şüphesi olan hastalar için bir takım kardiyolojk testler uygulanmaktadır. Elektrokardiyografi ve efor testleri anjiyoya gerek duyulduğu sonucunu verdiği taktirde, hasta anjiyoya alınmaktadır. Anjiyoda küçük bir hortumla el bileğinden veya kasıktan kalbi besleyen damarın içine girip ilaç vererek, damarların filmi çekilmektedir. Anjiyo öncesinde konuşulup, onayı alınan hastanın damarı tıkalıysa anjiyo esnasında bu bölgeye stent yerleştirilmektedir. Stent o bölgede damarın açık kalmasını ve kalbin rahat geçişini sağlamaktadır. Yaklaşık 2 saat süren işlem sonrasında hasta, 1 gün hastanede kalarak, normal yaşantısına kısa sürede dönebilmektedir.

Eriyen stentler damar sağlığını koruyor

Metal stentlerin yarattığı yan etkileri ortadan kaldırmak amacıyla ortaya geliştirilen eriyen stentler, damarın içinde 6 aydan sonra erimeye başlayıp, 2 yıl sonrasında ise tamamen damardan atılmaktadır. Kalp damar hastalığını tedavi edebilecek dayanıklılıkta tasarlanmış olan eriyen stentler, üzerinde kaplı olan ilaç sayesinde, damarın açık kalmasını slayabilmektedir. Ayrıca kullanılan bu stentler görevini tamamladıktan sonra eridikleri için, damarın yapısını bozmamakta ve kan sulandırıcıların kullanım süresini azaltmaktadır.

Stentle sağlıklı bir yaşam için…

• Doktorun önerdiği ilaçlar düzenli alınmalıdır.
• Kontrol programları aksatılmamalıdır.
• Kalp damar sağlığını korumak için sağlıklı beslenmeye özen gösterilmelidir. Doymamış yağ oranı düşük, meyve ve sebzelerden oluşan bir diyet tarzı benimsenmelidir.
• Bol yürüyüş yapılarak kan dolaşımına katkı sağlamalıdır. Fiziksel aktivitelerin sürdürülmesi kalp damar sağlığı için çok önemlidir.
• Hastalar herhangi bir şikayetleri olduğunda vakit kaybetmeden uzmana başvurmalıdır.

Akciğerler göğüs kafesimizin içinde sağlı sollu kalbi çevreleyen solunum organlarımızdır. Görevi havanın oksijenini alveol keseleri  yoluyla kana geçirerek hücrelere göndermek, oksijenin hücrelerde kullanılmasından sonra orada oluşan karbondioksitin kan yolu ile alveollere gelip yine alveol keseleri aracılığı ile havaya vermektir. KOAH ise bir akciğer hastalığıdır.  KOAH kelimesinde K: Kronik yani müzmin, sürekli olan, O: Obstrüktif yani tıkayıcı olan, A: Akciğer, H: Hastalığı ifade eder. Açılımı KRONİK OBSTRÜKTİF AKCİĞER HASTALIĞI dır. KOAH hastalığı amfizem ve kronik bronşitten oluşur. Amfizem akciğerlerde nefes alıp vermeyi sağlayan alveol keselerinin duvarlarının harabiyeti sonucu ortaya çıkan anormal ve kalıcı genişlemesidir. Bunun sonucunda akciğerde elastikiyet kaybı ve nefes darlığı gelişir. Kronik Bronşit ise en az iki yıl üst üste ve bu iki yılın en az üç ayında öksürük ve balgamla seyreden ilerleyici bir rahatsızlıktır.

KOAH olan hastalarda amfizem bulguları hakimse bu kişiler uzun boylu, zayıf, kanlı-canlı görünen, yanakları kırmızı, göğüs ön-arka çapları artmış (fıçı göğüs), parmak uçları şişkinleşmiş (çomak parmak), öksürük ve balgam yakınmaları olmayan hastalardır. İlerleyici tipte bir solunum sıkıntısıyla kendini gösteren hastalık tablosudur. Kronik bronşit bulguları hakim olan kişiler ise kısa boylu, şişman, öksürürken yüzü mor-mavi renk olan, bol balgam çıkaran, sık sık nefes darlığı krizleriyle hastaneye başvurup, tedavi sonrası kısmen rahatlayan, kalp yetmezliğininde sık görüldüğü hastalardır. Diğer bir gurup ise her iki tablonun birlikte olduğu hastalardır.

KOAH’ın en sık görülen özelliği, akciğerlere giren ve çıkan havayı kısıtlayarak nefes darlığına neden olmasıdır. Bu hastalık başladı mı geriye dönüşü yoktur. Mutlaka ilerler. Ölümle sonuçlanabilir. Dünya Sağlık Örgütü, tüm dünyada KOAH’ın 4. Sırada ölüm nedeni olduğunu bildirmiştir. Türkiye’de ise 3. sıradadır. KOAH, sıklıkla uzun yıllar sigara kullanan, 50-60 yaşlarındaki erkeklerde görülmekle birlikte, sigara içen kadınlarda da görülür. Çok nadiren de olsa, sigara içmeyen kişilerde ve daha erken yaşlarda da görülebilir. KOAH yapan nedenler en başta Mesleki zararlı gazlar ve tanecikler(mikro parçacık) solunması, etkin biçimde sigara kullanımı ve hava kirliliğidir.

KOAH ın belirtileri öksürük, balgam, nefes darlığı, göğüste tıkanma en önemli belirtileridir. Ayrıca kan tükürme, dudak ve tırnaklarda morarma, kalp yetmezliğine bağlı ayaklarda şişme görülebilir. KOAH hastalarının çoğunluğu, öksürük ve balgam yakınmalarından dolayı doktora gitmezler. Ancak nefes darlığı ilerlediğinde başvurdukları için tanı ve tedavide geç kalınmış olur.

KOAH ı derecelendirecek olursak

- Semptomatik

Öksürük ve balgam vardır. Eforla, merdiven yokuş çıkarken nefes biraz daralabilir fakat solunum fonksiyonlarında bozulma yoktur. Öksürük atakları oldukça uzun sürer 2-3 aya kadar devam edebilir.

-Hafif şiddette KOAH

Öksürük ve balgam vardır. Ağır bir iş yapıldığında veya hızlı yürüyüşte nefes biraz sıkışabilir. Solunum fonksiyon testlerinde hafif derecede bozulma mevcuttur.

-Orta şiddette KOAH

Öksürük, balgam ve nefes darlığının şiddeti biraz daha artmıştır. Ağır bir iş yaparken veya günlük işleri yaparken zorlanılır. Bir soğuk algınlığı veya akciğer enfeksiyonu geçirildiğinde iyileşme birkaç haftayı bulur. Solunum fonksiyon testleri orta derecede bozulmuştur.

-Ağır şiddette KOAH

İstirahatte dahi sürekli nefes darlığı vardır. Öksürük ve balgam sıktır. Akciğer enfeksiyonlarından iyileşme geç olur. Evde günlük işler yapılamaz hale gelir. Merdivenler çıkılamaz veya oda içinde dahi yürüme zor hale gelir. Gece uykudan uyandıran, sırt üstü yatırmayan, uyutmayan nefes darlığı gelişir. Hastalar çok çabuk yorulur. Solunum testleri ileri derecede bozulmuştur.

-Çok ağır şiddette KOAH

Hasta yatağa bağımlıdır. Nefes darlığından dolayı tuvalete gidemez, ev içinde dolaşamaz, yemeğini yiyemez ve konuşamaz hale gelebilir. Günlük işlerini kendi başına yapamaz ve başkalarının destek ve bakımına muhtaç duruma düşer. Oksijen yetersizliğine bağlı morarma, aşırı yorgunluk, güçsüzlük, kalp yetersizliği ve kalpte ritm bozuklukları ortaya çıkar. Bacaklarda şişme tırnaklarda morarma görülebilir. Solunum fonksiyon testi yapabilecek gücü dahi olamaz. Vücudun herhangi bir yerinde oluşacak enfeksiyonda Yoğun bakım tedavisi gerektirecek duruma gelebilir.

Sigara içme ile semptomatik düzeyde başlayan KOAH, sigarayı kullanmaya devam edilecek olursa çok ağır şiddette KOAH tablosuna kadar gider ve bu gidiş sigara bağımlılığı sonlandırılmadığı süreçte durdurulamaz.

Sigara akciğerlerimize nasıl zarar verir?

Sigara akciğerlerdeki hava yollarında iltihabi reaksiyon geliştirerek duvarlarının kalınlaşmasına ve hava yolunun daralmasına neden olur.

Akciğerlere gelen yabancı ve zararlı partiküllerin atılımını sağlayan silya adı verilen küçük tüycüklerin normal fonksiyonlarını yapmasına engel olur.

Büyük hava yollarında daha fazla mukus (balgam) üreten hücrelerin yapılmasına, bunun sonucunda mukus artışına ve  kronik öksürüğe yol açar. Oluşan bu tabloda Kronik Obstrüktif Akciğer Hatsalığının  (KOAH)  bir parçası olan kronik bronşit meydana gelir. Sonuçta kişi yılın önemli bir bölümünü öksürerek ve balgam çıkararak geçirir.

Hava yollarının daralması sonucu akciğerlere havanın giriş ve çıkışı zorlaşır. KOAH ın en önemli bulgusu olan nefes darlığı ortaya çıkar.

Alveol adı verilen akciğerlerdeki hava keseciklerini zamanla tahrip ederek KOAH ın bir parçası olan amfizemi oluşturur. Oksijenin kana geçerek dokulara taşınmasına engel olur.

Spor yapmak, dans etmek, şarkı söylemek, merdiven ve yokuş çıkmak gibi  nefes almanın önemli olduğu aktivitelerde zorluk yaşanır.

Sigara içmeye devam edilirse istirahatte bile nefes darlığı gelişir.

KOAH a bağlı ölümlerin %90’ı sigaraya bağlıdır.

Sigaradaki toksik maddelerin hava yollarındaki hücrelerde kanserleşmeye neden olmalarından dolayı erkeklerdeki akciğer kanserinden ölümlerin %90’ı, kadınlarda ise %80’i sigaraya bağlıdır.

Sigara yalnız akciğerlere değil, vücuttaki birçok hayati organa da zarar verir. Mesane, yemek borusu, ve mide gibi bir çok organ kanseri, koroner kalp hastalıkları, cilt yaşlanmasının hızlanması, kadın doğurganlığının azalması, erkekte ise empotans sigaraya bağlı gelişen diğer önemli hastalıklardır.

Sigara dumanının içinde 4000 den fazla zararlı kimyasal mevcuttur. Bunların 1000 den fazlası kanserojendir. Bunların içinden nikotin ise kişide bağımlılık yapan kimyasaldır. Erken dönemde sigara dumanı içindeki nikotin akciğerlere ilk kez çekildiğinde 10 saniyede beyine ulaşır. Kişi kendini daha rahat dinç hisseder. Bu durum hoşuna gider ve sigara içmeyi sürdürür.  Sadece Bir nefes, bir nefes, bir nefes daha derken uzun dönemde beynin kimyasal yapısı değişir ve aynı etki için daha fazla nikotine ihtiyaç duyulur. Sonuçta bağımlı hale gelinir ve yoksunluk çekmemek için her gün düzenli nikotin alınmaya başlanır. Beyin sürekli sabit bir nikotin düzeyi istediğinden sigara kişinin yaşamında gittikçe daha önemli olur. Sonunda kişi sigaraya bağımlı hale gelir.

 Hiç kimse sigara bırakmanın kolay olduğunu söyleyemez. Bağımlılık çok kötü bir tutkudur. Ancak insanoğlu çok güçlü bir varlıktır. Bırakmaya karar verirse kesinlikle başarır. Bunun için bir bırakma günü kararlaştırılır. Sigara gereksinimini azaltmak ve bırakmayı kolaylaştırmak için, basit çözümler üretilir. Sigara içmeyi akla getiren durumları saptayıp ve onlardan uzak durmak için plan yapılır. Spor yapma, hobi gibi kazanımlar elde edilir. Yeni düşünme davranış biçimleri yaratılır. Sigara içme isteği çok arttığında ve yoksunluk belirtileri ortaya çıktığında mutlaka hekiminden yardım almaktan çekinmemeli ve sigara içmeye yönelinmemelidir.

KOAH Tedavisi

KOAH tedavisinin iki ana amacı vardır. Birincisi hastalığın bulgularını düzeltmek ya da azaltmak, ikincisi ise hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaktır. Günümüzde KOAH’ı ortadan kaldıracak, tamamen düzeltecek bir tedavi seçeneği yoktur. Ancak Sigara içiminin bırakılması, KOAH’ın gelişme ve ilerleme riskini azaltan, hastalığın ilerlemesini durduran tek ve en etkili girişimdir. Sigaradan uzak durmak bu hastalığı çok büyük ölçüde önler. Bunun yanında mesleki gaz ve partiküller ile hava kirliliği gibi risk faktörlerindende uzak durulmalıdır. Mutlaka bir göğüs Hastalıkları uzmanının kontrolüne girerek düzenli ilaç kullanımının sürdürülmesi ve ani başlayan atakların tedavisinin sağlanması gereklidir.