Zübeyde Hanım Sofuzade Feyzullah Ağa

Karaman’dan Rumeli’ye göçen ve toprak işleriyle uğraşan Yörük Türkmeni bir aileden gelen Zübeyde Hanım, 1857’de Selanik yakınlarında Lankaza’da dünyaya geldi. Babası Sofuzade Feyzullah (Sadullah) Ağa, annesi Molla Hanım olarak anılan Ayşe Hanım’dır. Zübeyde Hanım’ın mensubu olduğu aile, Karaman’dan ilk geldiğinde Selanik ile Manastır'ın arasında bulunan Vodina Sancağı'na bağlı "Sarıgöl" de denilen "Kayalar" Nahiyesine yerleşmişti. Hacı Sofu ailesinin birçok üyesi gibi okuryazar olması sebebiyle Zübeyde Molla olarak anılırdı.

Selanik'te Gümrük Muhafaza Teşkilatında memur Ali Rıza ile 1871 yılında evlenen Zübeyde Hanım, henüz 14 yaşındaydı. Fatma, Ömer ve Ahmet adlı üç çocukları doğdu ancak Fatma vefat etti. Bu dönemde Selanik Yenikapı semtinde yaşayan aile, tayin sebebiyle Çayağzı’na taşındıktan sonra diğer çocukları Ömer ve Ahmet de burada vefat etti. 1881’de Mustafa, 1885’te Makbule, 1889’da ise altıncı çocukları Naciye doğdu. Naciye 12 yaşındayken vefat etti. Ali Rıza Efendi'nin 1888 yılında vefat etmesi üzerine Zübeyde Hanım çocuklarıyla birlikte abisi Hüseyin Bey’in Langaza’daki çiftliğine yerleşti. Abisine yük olmak istemeyen Zübeyde, Selanik Gümrükler Başmüdürü Ragıp Bey ile ikinci evliliğini yaptı. Bu evlilik, Mustafa Kemal’i kızdırdı ancak Mustafa Kemal Atatürk'ün, daha sonraları Kurtuluş Savaşı komutanlarından olan ve TBMM Başkanlığı yapan Ali Fuat Cebesoy'a, Ragıp Bey hakkında "Bana karşı hep çok saygılı davranmış, büyük adam muameleleri etmiştir. Nazik ve kibar bir insandır." diye ifade ettiği söylenir. Zübeyde Hanım Balkan Savaşı’ndan sonra Ragıp Bey’den ayrıldı ve Osmanlı toprağı olmaktan çıkan Selanik’ten İstanbul’a gelerek Beşiktaş Akaretler’e yerleşti.

Zübeyde Hanım’ın son günleri ve mezarı

Zübeyde Hanım’ın mezarı İzmir’dedir. Zübeyde Hanım, oğlu Mustafa Kemal’in 1919’a Anadolu’ya çıkmasından sonra onu tekrar 14 Haziran 1922’de görebildi. Bu tarihte oğluyla Adapazarı’nda tekrar buluşan anne, Mustafa Kemal’in yanına yerleşti. Ankara’nın sert iklim koşulları sağlığını olumsuz yönde etkilemesi sebebiyle 18 Aralık 1922’de tedavi amacıyla İzmir’e gitti. Son günlerini İzmir’de Latife Hanım Köşkü’nde geçiren Zübeyde Hanım, 14 Ocak 1923'te 66 yaşında vefat etti. İzmir Karşıyaka’da 1940 yılında yaptırılan anıt mezarda yatmaktadır. Sevgi, saygı ve rahmetle anıyoruz...

Zübeyde Hanım Kimdir ?

Zübeyde Hanım (d. 1857, Selanik – 14 Ocak 1923, İzmir), Ali Rıza Efendi'nin eşi, Mustafa Kemal Atatürk'ün ve Makbule Atadan'ın annesidir.

Osmanlı devrinde, II. Mehmed zamanında Karaman'dan Rumeli’ye göçen ve Selanik yakınlarındaki Langaza’da toprak işleri ile uğraşan bir Türkmen ailesi olan Hacı Sofu ailesindendir. Mustafa Kemal Atatürk'ün anne soyu da, Karaman'dan gelerek Selanik ile Manastır'ın arasında bulunan Vodina Sancağı'na bağlı "Sarıgöl" de denilen "Kayalar" Nahiyesine yerleştiler.

Aile, sonradan Selanik yakınlarında bugün de kaplıcaları ile meşhur olan Langaza'ya yerleşmiştir. Dedesi Feyzullah Efendi'in taşıdığı "Sofu-zade" (Sofular) lâkabı, yerleştikleri Sarıgöl bölgesindeki yer adları ve ailedeki hatıraların gösterdiği üzere, Mustafa Kemal Atatürk'ün anne soyu Karaman'dan Rumeli'ye gelen ve bundan dolayı da "Konyarlar" olarak Rumeli'de anılan Yörük Türkmenlerdendir. Zübeyde, 1857'de Lankaza'da dünyaya gelmiştir. Babası Sofuzade Feyzullah (Sadullah) Ağa, annesi Molla Hanım olarak anılan Ayşe Hanım’dır. Döneminde kadınların okula gitmesi yaygın olmadığı için, okur yazar oluşu nedeniyle kendisi de Zübeyde Molla olarak anılırdı.

Hacı Sofu gibi dinine bağlı bir aileden geldiği için kendisi de öyleydi. Türk tarih kitaplarında sıkça geçen, eğitim sisteminin karışık olduğu bir dönemde, Mustafa Kemal'in ne tür bir okula gideceği konusundaki tartışmalarda Zübeyde'nin, dini eğitim veren Mahalle Mektebi'ne gitmesinde ısrarcı oluşu bu yüzdendir.

Selanik'te Gümrük Muhafaza Teşkilatında memur Ali Rıza ile 1871 yılında henüz 14 yaşında iken evlendi. Ali Rıza, sarışın ve mavi gözlü bir kadınla evlenmeyi düşlerken, kendisinden 20 yaş küçük olan, siyah saçlı ve derin mavi gözlü bu kadına sevdalandığını belirtmiştir.

Yeni çift Selanik Yenikapı semtinde yeni hayatını başlatmış ve Zübeyde Fatma, Ömer ve Ahmet adlı çocukları doğmuştur. Ancak Fatma bu dönemde ölmüştür.Eşi Ali Rıza'nın Yunanistan sınırında Çayağzı (ya da Papaz Köprüsü)'na tayin ediliği için taşınmış ve orada Ömer ve Ahmet ölmüş.

1881’de dördüncü çocukları Mustafa, 1885’te Makbule, 1889’da Naciye doğdu. Naciye’yi de küçük yaşta veremden kaybettiler. Ali Rıza Efendi de 1888 yılında öldü.

İkinci evliliği
Bunun üzerine Zübeyde, çocuklarını da alarak abisi Hüseyin Bey'in Langaza'daki çiftliğine gitti. Babasının erken ölümünün ve dayısının çiftliğinde ailenin erkeği olarak yaşadıklarının Mustafa üzerinde derin etkileri olduğu düşünülür.

Abisine daha fazla yük olmak istemeyen Zübeyde, ikinci evliliğini Selanik Gümrükler Başmüdürü Ragıp Bey ile yaptı. Ragıp'ın da önceki evliliğinden dört çocuğu vardı. Bu evlilik, babasının hatırasına saygı gösterilmediğini düşünen Mustafa Kemal'i kızdırdı.

Zübeyde Balkan Savaşı’ndan sonra Ragıp Bey’den ayrıldı ve artık Osmanlı toprağı olmaktan çıkan Selanik’i terk ederek kızı Makbule ile birlikte İstanbul’a göç edip Beşiktaş Akaretler’de bir eve yerleşti.

1919’da Anadolu'ya çıktığından beri görmediği ve üstelik Osmanlı Padişahı tarafından hakkında ölüm emri verildiğini öğrendiği oğlu Mustafa Kemal ile ancak 14 Haziran 1922’de Adapazarı’nda tekrar buluşan Zübeyde, onun yanına Ankara’ya yerleşti.

Ancak bu şehrin sert iklim koşulları sağlığını olumsuz etkileyince tedavi amacıyla İzmir’e gitti. 14 Ocak 1923 günü 66 yaşında hayatını kaybetti. İzmir’in Karşıyaka ilçesinde 1940 yılında yaptırılan anıt mezarda yatmaktadır.